Woensdag 23 januari 2008 – Rosi Braidotti: 'Nomade...'

In de komende tijd ga ik proberen te schrijven naar jou toe. Eigenlijk hoef ik dit helemaal niet te zeggen, want je ziet het toch. Je wilt het niet horen, maar je staat voor mij in dezelfde rij als Rosi Braidotti (1954) en Charlotte Mutsaers. Als je soms denkt dat het nu over is, you’re wrong. Je hebt niet alles gezien en niet alles begrepen. Evenmin als ik, trouwens.

Even tussendoor: leuke uitspraak van Charlotte Mutsaers: ‘Als je er allemaal niets aan vindt, heb je ook geen last van doodsangst. Dan heb ik liever dat ik heel erg geniet, die angsten neem ik op de koop toe’.

Leuke uitspraak over Charlotte Mutsaers door Nicolaas Matsier: ‘In haar manier van schrijven verdedigt Charlotte het kind dat ze was met hand en tand tegen de rest van het leven’.

Je bent een gravitatie-veld geworden. En dit is geen ge-oreer. Een verwachting van ‘zin’. Als ik het woord ‘mens’ spreek of denk, dan ben jij in het spel. De herinnering en de stemming en alles komt dan ‘auf dem Plan’ en dan is alle tempo verdwenen... De nomade is de mens die steeds opnieuw ‘verder, verder’ gaat.

‘Deleuze doet een beroep op de kritische ‘ontologieën’ uit de filosofische traditie: Spinoza, Leibniz, Nietzsche en Bergson. Aan deze denkers ontleent hij het inzicht dat onze verhouding tot de werkelijkheid niet gedragen wordt door een vast punt dat buiten de wereld staat, maar door de werkelijkheid zélf. Wij zijn zélf het ‘zijn’; en dit ‘zijn’ is geen in zichzelf rustende substantie, zoals de traditie dat leert. Het ‘zijn’ is ‘differentie’, een differentie die ‘differenter’ en grilliger is dan de differenties van ons logische denken. Daarom moeten we het logische denken door de ongrijpbare differenties van de werkelijkheid laten aantasten, decentreren, deconstrueren.

Ook het punt van waaruit wij aan de werkelijkheid deelnemen (wat Descartes het subject noemt) moeten we laten aantasten door de radicale ‘differentie’ van het ‘zijn zelf’, of exacter, door de zelfloosheid van het zijn. Het ‘zijn’ is immers geen ‘thuis’ waar we bij onszelf aankomen – Deleuze gaat hier in tegen de idee van Heidegger dat de mens in het ‘zijn’ thuis is of thuis moet zijn. Voor Deleuze kunnen we alleen meedeinen op de golven van het zijn – het zijn als worden, als devenir. Onze identiteit is dus, net als het zijn, onvast en beweeglijk, een permanent en dynamisch worden. In de woorden van Braidotti: “Het nomadische subject is geen metafoor voor dakloosheid of gedwongen ontheemding, maar een project dat erop gericht is alle hunkering naar een oorsprong of naar onveranderlijkheid los te laten. Het bouwt een identiteit op die bestaat uit overgangen, verschuivingen en veranderingen, zonder dat er sprake is van een essentiële eenheid.”

Braidotti illustreert dit nomadische subject vaak met haar persoonlijke geschiedenis: in Italië opgegroeid, in Frankrijk gevormd, werkend in Nederland en opererend over de hele wereld, kun je haar inderdaad een nomade noemen. Dat ze zich bovendien afzet tegen het postmoderne relativisme, dat ze de ‘trouw aan zichzelf’ niet uit de weg gaat [7] en opkomt voor de zaak van het feminisme, maakt haar, naar eigen zeggen, tot een nomade in de deleuziaanse zin van het woord. Toch merkt ze op dat een deleuziaanse nomade niet voortdurend op reis hoeft te zijn. “Niet alle nomaden zijn wereldreizigers; de beste reizen kunnen soms plaatsvinden zonder het huis fysiek te verlaten”, lezen we in het hoofdstuk De weg van de nomade. Braidotti citeert hier bijna letterlijk, en zonder dit te expliciteren, uit Deleuzes essay Pensée nomade: “de nomade is niet per se iemand die beweegt: er bestaan reizen ter plaatse, reizen in intensiteit en zelfs historisch zijn de nomaden niet degenen die bewegen zoals migranten dat doen, maar integendeel degenen die niet bewegen en slechts ‘nomadiseren’ om op dezelfde plaats te blijven, ontsnappend aan de codes.” [9] Die laatste opmerking – dat nomaden nomadiseren om op dezelfde plaats te blijven – laat Braidotti evenwel achterwege, net als de hele context van de passage bij Deleuze. Het zijn cruciale omissies, want ze laten haar toe om het concept ‘nomade’ in de eerste plaats te verbinden met reizen, migreren, veranderen... Op die manier snijdt ze een essentiële connotatie uit Deleuzes nomadenconcept weg. Precies die connotatie, zo zal blijken, die haaks staat op de sympathieke nomadenidee waar het heersende ‘deleuzisme’ zo vol van is.’

Luister onder het componeren van deze tekst het nummer ‘Die another day’ van Madonna.