Vrijdag 10 augustus 2007 - Maurice Knegtel

Een andere tekst van Maurice Knegtel onder de titel 'Dagelijks leven als geestelijke oefening'.



'Zen is een-zijn-met wat zich in mijn dagelijkse leven voordoet. Als het koud is, is mijn leven koude. Als er lang-wachten-in-de-file is, is mijn leven lang-wachten-in-de-file. Als er gedoe is, is mijn leven gedoe. Als de zon schijnt, is mijn leven zon.

Een-zijn-met wat er in mijn leven speelt is onmogelijk te verwezenlijken en in het geheel niet moeilijk, want ik ben wat zich in mijn dagelijkse leven voordoet. Ik hoef hiervoor niet te oefenen, want er valt niets te beoefenen. Ik ben het. Het is mijn leven op dit moment.

En toch... Ben ik werkelijk wat zich in mijn leven aandient? Of is er afstand? Maak ik een onderscheid tussen mijn leven en een gebeurtenis, mijn leven en de omgeving, ik en de ander? Is er verzet, conflict, weerstand, strijd? Loopt er iets aan in de as van mijn bestaan? Stroomt mijn leven of stokt het?

Om te zijn wat zich in mijn leven voordoet, hoef ik niets te doen. Ik hoef slechts te zijn wat zich in mijn leven voordoet en dat ben ik al. Maar als ik echt wil zijn wat zich in mijn leven aandient, kan ik beter iets laten: controleren, mezelf verzetten en vechten tegen, mijn oordelen en ideeën voor de werkelijkheid houden, me vastbijten in mijn opvattingen, een onderscheid maken tussen mijn leven en wat me toevalt. Met andere woorden, ik zou een houding van ontvankelijkheid kunnen ontwikkelen.

Nee, zelfs dat kan ik niet doen. Ik kan haar alleen ontdekken. Mijn leven is in wezen ontvankelijkheid. Wat zich voordoet is ontvangen nog voordat ik iets wil of weet en voordat ik een onderscheid kan maken. De ongenode gast zit al in mijn luie stoel van mijn beste wijn te nippen of heeft zich behaaglijk genesteld onder mijn warme dekbed voordat ik hem de deur kan wijzen. Ik kan ontvankelijkheid niet beoefenen, maar hooguit uitoefenen: ontvankelijk zijn.

Echt zijn wat ik ben - fysiek, energetisch, emotioneel, mentaal - kost tijd. Dit is de tijd die mijn vertrouwen nodig heeft om te groeien. In de tussentijd beoefen ik vertrouwen, oefen ik vertrouwen in, door steeds opnieuw te zijn wat er is: drukte, verlies, onbegrip, verveling, pijn, geweld, luwte. Zen leert me dat ik dit kan doen door in ontvankelijkheid te zitten op een kussen, een bankje of een stoel.

Dit stil zitten zoals een Boeddha, een Ontwaakte en Alom-Tegenwoordige, legt een basis voor mijn een-zijn-met wat zich in mijn rusteloze leven voordoet. Ik kan het niet bewijzen en ik weet het niet zeker, maar mijn ervaring leert me dat zonder een geestelijke oefening als basis in mijn leven te hebben, mijn dagelijkse bestaan geen geestelijke oefening kan zijn. Die geestelijke oefening als basis in mijn leven kan van alles zijn, wandelen, zwemmen, fietsen, brood bakken, tuinieren, energetisch werk, yoga, gebed of elke vorm van meditatie, zolang ik het maar doe vanuit mijn hart en er af en toe een pauze valt in mijn bevangenheid. Mijn geestelijke oefening is zitten in ontvankelijkheid. Door met vaste regelmaat te zitten, kan ik die innerlijke houding van ontvankelijkheid zo nu en dan in de loop van de dag herkennen. Ik ben bereid om los te laten waar ik mee bezig ben - onderscheid maken, plannen, afweren, terugdeinzen, controleren, malen, dagdromen, verkiezen of verwerpen - en weerloos te zijn wat zich aandient.

Door eens in de zoveel tijd, elke ochtend, of twee middagen in de week, of elke dinsdagavond, als mijn agenda het toelaat, op een gecontroleerde wijze, alleen of met anderen, voor vijftien minuten of een half uur ontvankelijkheid uit te oefenen, dringt die houding langzaam maar zeker in mijn leven door, zoals de ochtenddauw bij het openbreken van de dag doordringt tot op het bot. Het effect ligt in de herhaling en herhaling vereist regelmaat. Ik moet mezelf een discipline opleggen.

Discipline en intentie

Het D-woord is eruit! ‘Geestelijke oefening’, ‘innerlijke groei’, ‘spirituele ontwikkeling’, dat zijn termen die me enthousiasmeren. Maar discipline klinkt toch wat schools, militant of op zijn minst saai. Ik word er niet opgewonden van. Toch kent spirituele ontwikkeling haar wetten, geestelijke oefening haar spelregels en innerlijke groei haar onbuigzame voorwaarden. Zonder discipline is er geen spiritueel pad, is een wet op de geestelijke weg.

Mezelf disciplineren betekent dat ik elke dag, of eens per twee dagen, of een keer in de week, met vaste regelmaat een periode in mijn agenda blok, die uitsluitend wordt gebruikt voor mijn geestelijke oefening. In het zen boeddhisme is die oefening het zitten in ontvankelijkheid, zonder een vinger te verroeren, zonder iets anders te doen dan te zitten en zonder na te denken of mee te surfen op de golven van mijn gedachten.

Mezelf disciplineren betekent dat ik doorga met mijn geestelijke oefening ongeacht de situatie waarin mijn leven zich bevindt. Al wordt er van alle kanten aan me getrokken en heb ik wel wat beters te doen dan op een kussen of een stoel te zitten, ik doe het evengoed in de tijd die ik daarvoor heb vrijgemaakt in mijn agenda. Zelfs als de nieuwigheid eraf is en ik het wel zo’n beetje heb gezien met deze oefening, er niets bijzonders meer gebeurt en ik me afvraag waarom ik dit doe, dan blijf ik niettemin zitten in die kwartieren of halve uren die ik voor mezelf heb uitgespaard. Juist in perioden van ongebreidelde verveling kan er iets groeien onder de vrieslaag van mijn verstarring.

Uit het telkens maar doorgaan, jaar in, jaar uit, of het me mee zit of tegen, ontwikkelt zich mijn vertrouwen om een te zijn met wat zich aandient in de jungle van mijn dagelijkse bestaan. Enkele hulpmiddelen ondersteunen me in het zetten van de eerste stappen in dit verraderlijke veld.

Ik kan mezelf voornemen om, als ik me het herinner, in momenten waarop de tijd even niet zinvol wordt ingevuld, mijn verwensingen te laten voor wat ze zijn, mijn rug te strekken, met mijn voeten te aarden op de grond, mijn uitademingen tot in mijn onderbuik te volgen en gewoonweg te zijn wat zich op dit moment voordoet. Een rij ruggen-schuivende wachtenden voor de kassa bij de Aldi. Een samengeklonterde massa klamme ergernis op een winderig perron. Een eindeloze rij auto’s op treurend asfalt. Een serene tekst op mijn computerscherm die me zegt dat de verbinding nog niet tot stand is gekomen. En dan weer afdwalen in de bevangenheid door mijn verbeten gedachten.

Ik kan mezelf voornemen om, als ik me het herinner, mezelf in dienst te stellen van de situatie waarin ik me bevind. Ik zal uit de trein van mijn gedachten moeten stappen en mezelf een pauze gunnen in de film die ik projecteer op het scherm van de wereld. Ik ga de situatie binnen en aard, strek mijn rug, volg mijn uitademingen, doe helemaal niets en ben een met wat zich aandient. Hoe? Door simpelweg te kijken, te luisteren, te proeven, te ruiken, mijn gedachten en emoties te laten opwellen en wegvloeien, ben ik de situatie in al haar facetten, omdat ik niets met de situatie doe. Ongetwijfeld zal ik er wat van vinden. Stellig zal ik mijn oordeel klaar hebben en weten wat ik moet doen. Als ik in staat ben mijn ideeën weer los te laten, te aarden, mijn rug te rechten, terug te gaan naar mijn ademhaling en de situatie te zijn waarin ik aanwezig ben, dan kan ik handelen vanuit de situatie zelf, zonder erop te re-ageren. Het is de situatie die handelt door mijn handen heen. Het gehele energetisch veld beweegt me. Ik ben een instrument van wat zich voordoet en doe wat er moet worden gedaan. En dan weer afdwalen in de bevangenheid door mijn ondernemende gedachten.

Mezelf iets voornemen is een hulpmiddel om me geestelijk staande te houden in het wirwarweb van mijn dagelijkse bestaan. Het is ook een wet op mijn geestelijke weg, zonder een krachtig intentie is er geen spirituele oefening. Mezelf iets voornemen is wat ik kan doen. De rest is niet aan mij. Ik ben zelfs niet in staat me mijn voornemen te herinneren. Wat ik me herinner valt me toe. Het komt maar al te vaak voor, dat er dagen voorbijgaan waarin ik, voordat ik het dekbed over mijn neus trek, met gepaste schroom moet vaststellen dat het me weer niet te binnen is geschoten mijn geestelijke oefening in de praktijk van mijn dagelijkse bestaan te brengen. Ik heb er gewoon niet aan gedacht. Ik was te zeer in beslag genomen.

Het geeft niet. Oefenen betekent telkens weer opnieuw beginnen en vooral: doorgaan met oefenen. Spirituele ontwikkeling vereist discipline.

Een eenzame weg, een hoogst individuele praktijk

Door met onvermurwbare regelmaat te zitten op een stoel of een kussen en door bij tijd en wijle mijn voornemen te herinneren en te zijn wat zich in mijn dagelijkse leven voordoet, groeit mijn vertrouwen in mijn bestaan en wat zich daarin aandient. Dit disciplineren van mijn leven en volgen van mijn voornemen is een eenzame, moeizame bezigheid die ik zelf steeds tot stand moet brengen. Er is niemand die tegen me zegt, dat ik elke ochtend een half uurtje moet gaan zitten en zijn. Er is geen levende ziel die van me vraagt mijn voornemen volgen en mezelf in dienst te stellen van de situatie. Ik zal het allemaal zelf moeten doen, varend op eigen kracht en gedreven door eigen inspiratie. Dit is de Grote Opgave van de werkende man of vrouw, die weigert de samenleving te verlaten om zich aan zijn of haar spirituele weg te wijden.

De geestelijke weg die ik ga, als werkende, kinderen grootbrengende huisvader, kent geen precedent en geen gelijke. Hij is mijn hoogst individuele pad. Er is geen andere geestelijke praktijk in heel de wereld te vinden, die ook maar een haar in de buurt komt van mijn geestelijke praktijk. Een praktijk waarin ik op de tijden die mijn agenda toelaat mijn geestelijke oefening beoefen, in mijn sacrale plekje in mijn huis, met mijn mate en op mijn manier, zittend op een kussen of een stoel. Een praktijk waarin de situaties waarin mijn leven zich bevindt de oefenplekken zijn waarin ik ontvankelijkheid uitoefen. Een praktijk waarin mijn leven dat zo totaal verschilt van elk ander leven dat ik ontmoet, mijn geestelijke oefening is. Er zit werkelijk niets homogeens in mijn spirituele praktijk, niets dat ik deel met anderen, niets gemeenschappelijks, zelfs al zou ik mijn geestelijke oefening eens in de week beoefenen in een zit-groep.

Natuurlijk ga ik mijn hoogst individuele, eenzame weg. Zen is zijn wat ik ben. Een-zijn, alleen zijn. En toch deel ik in dit een-zijn-met een ruimte, waarin alles zijn plek heeft en niets van mij is gescheiden.

Wanneer mijn vertrouwen zozeer is gegroeid, dat ik geen hulpmiddel meer nodig heb om mijn ontvankelijkheid in de wereld uit te oefenen, dan is mijn weg nog eenzamer en individueler dan ik hierboven heb beschreven. Maar moeiteloos.

Al dan niet ondersteund door een regelmatige beoefening van een geestelijke praktijk, is mijn leven een telkens opnieuw een-zijn-met wat zich in mijn leven voordoet. Hier vallen beoefenen, uitoefenen en mijn hoogst individuele weg samen. Het ene moment ben ik wat zich in mijn leven aandient, is er een onbeperkte ruimte en stroomt het. Het andere moment stokt het, wringt het en loopt er iets aan in de as van mijn bestaan, omdat ik een afstand creëer tussen wat ik mijn leven noem en de situatie waarin ik me bevind. Misschien ben ik in staat om te zien wat ik doe. Misschien kan ik mijn weerstand opgeven, mijn voor- en afkeur laten voor wat ze zijn en het onderscheid slechten. Maar misschien ook raak ik helemaal bevangen door de strijd die ik voer tegen een situatie of verhard ik in mijn terugdeinzen. Het is oké. Ik weet dat ik ben wat ik verwerp en dat ik omarm wat ik bevecht. In het volgende moment, in een andere situatie zal ik weer zijn wat zich aandient. Of niet.

Ik ben zen. Ik ben altijd zen geweest en ik zal altijd zen zijn. Ik kan niet anders. Ik kan niet anders dan een-zijn-met wat zich voordoet. Want dat ben ik. Maar ben ik het echt? Het antwoord op deze vraag is een levenslange praktijk, die strikt individueel en hoogst persoonlijk is, geen gelijke kent en geen vergelijking duldt, omdat ze nu eenmaal onvergelijkbaar uniek is. Er is niemand op die weg die me bijstaat. Soms is er iemand die me inspireert toch vooral door te gaan. Maar wat kan ik anders? Wat zich aandient is een uitoefenen van ontvankelijkheid. Ben ik het echt?'