Donderdag 24 oktober 2007 - Paul Ricoeur: 'De kwetsbare mens...'

Gisteren trof me opeens opnieuw de figuur van Paul Ricoeur (1913 - 2005). De moeilijkste dingen van het leven kun je niet rechtstreeks benaderen en bespreken. De belangrijkste aspecten van het mens-zijn kun je alleen indirect en via symbolen omcirkelen. Het meest wezenlijke van een mens krijg je onder ogen en in je hart via zijn verhaal. God is een 'verhulde waarheid'. Hoor ik daar Luther? Ricoeur - met zijn belangstelling voor christendom, existentialisme, hermeneutiek en psychoanalyse (hmmm, wat een combinatie!) - is de bedenker van het woord 'narrativité'. Ik moet nog veel herschikken in mijn visie omtrent Ricoeur.

Ricoeur is benoemd geweest aan de universiteit van Straatsburg als maître de conférence voor de geschiedenis van de filosofie. De bijna 10 straatsburgse jaren noemt Ricoeur de gelukkigste van zijn universitaire loopbaan. In zijn onderwijs concentreerde hij zich telkens op één auteur die hij zo uitputtend mogelijk las. Zijn kennis van de Griekse, moderne en hedendaagse wijsbegeerte dateert van die tijd. In het onderzoek werkte hij aan de voortzetting van zijn thèse, een filosofie van de wil. Twee boeken, allebei verschenen in 1960 en samengebracht onder de titel Finitude et culpabilité, zijn daarvan het resultaat.
Het ene bevat Ricoeurs wijsgerige antropologie. Het accent valt, in het taaleigen van Pascal, op de disproportie tussen ’s mensen eindigheid en zijn oneindigheid. Met deze disproportie is de feilbaarheid van het menszijn uitgesproken. L’homme faillible heet dit boek dan ook. Het andere draagt de titel La symbolique du mal. Hierin wordt rekenschap gegeven van het feit, dat de feilbaarheid altijd al, zo ver de ervaring reikt, vervallen is in la faute, het concrete feilen. Religieuze symbolen en mythen brengen deze ervaring tot uitdrukking.
Om de ervaring van het kwaad te kunnen begrijpen is het filosofische denken op de ontcijfering van deze symbolen en mythen aangewezen. Hiermee is de hermeneutiek in het spel gebracht. Ricoeurs eerste versie van filosofische hermeneutiek kan geformuleerd worden met het veel geciteerde aforisme 'le symbole donne à penser'.