Dinsdag 9 oktober 2007 - Tanabe Hajime: 'Terug naar het begin...'

Bij wijze van voorstudie van Tanabe nu eerst beginnen bij het begin (voor mij): het joods-christelijke denken. Dat doet trouwens in geen enkel opzicht onder voor de andere manieren van denken. Keep that in mind. (Het schilderij ‘Empty people’ is van de perzische schilder Morteza Katouzian).

Ik heb soms het gevoel dat Tanabe Hajime met ‘zange’ (repentance’) zoiets bedoelt als de permanente bereidheid en daadwerkelijke actie van het veranderen, van het groeien. Niet met haast, maar in vertrouwen. Het heeft heel veel te maken met (jezelf) opgeven, (jezelf) overstijgen, (jezelf) achter je laten – dat soort dingen. Alles wat met ‘zelf’ en met ‘loslaten’ te maken heeft, heeft het karakter van Zange, metanoetics. Ik proef er het element in van ‘surrender’, ‘Preisgabe’, ‘overgave’. De Esther-houding dus.

Ik weet niet ‘hoe’ en ‘wat’ ‘anders’ is. ‘Weten’ werkt überhaupt niet. In de stilte van ‘Lamentabile’ van Pärt komt op een of andere manier ruimte om te ademen en te groeien. Ik voel dat het leven zelf me verder trekt. Langzaam ontstaat hoop, een hoopvolle stemming, een hoopvoller leven. Een vrijer leven. Een leven waarin toch nog onverwacht dingen mooi (kunnen) worden. Je kunt je soms te afhankelijk opstellen. ‘Ik kan alleen maar gelukkig zijn, áls...’. Met dat ‘als’ komen de omstandigheden aan het roer. Hoe moeilijk is het om aan jezelf in eerste instantie genoeg te hebben.

Een ander woord voor ‘bekering’ is ‘omkering’, ‘terugkeer’, in het hebreeuws: teshuva. Ik denk dat die woorden wijzen op de terugkeer naar een situatie. Nee, inde geschriften staat een paar maal het woord ‘hart’. Terugkeer dus tot je hart en de oorspronkelijke context van ‘de rede van het hart’.
Trouwens, ook het leven zelf kan – zonder dat je het wilt of bedoelt – je zover brengen dat je je hart gaat voelen, in pijnlijke zin dan. Moet even denken aan het boek van Vestdijk ‘Terug tot Ina Damman’. Het woord ‘terug’ bergt veel gevoel in zich. Alsof je met ‘terug’ uitkomt bij iets dierbaars dat je was kwijtgeraakt.

Repentance is het proces van boete en berouw waardoor heilloze situaties in je leven van hun kracht beroofd worden. Fouten, vergissingen, kwaad – je kunt het misschien niet allemaal ongedaan maken. Gedane zaken nemen geen keer. Onvoorwaardelijk vergeven heeft geen zin, als het kwaad blijft voortbestaan. Repentance heeft dus twee stadia: 1. stoppen met je mistakes (nalaten dus), en 2. de actieve kant: buig je hart, maak jezelf een nieuw hart. Deze beide aspecten samen vormen het ene proces van de teshuvah, de omkeer. Eigenlijk zegt het woord het al: teruggaan naar waar je hoort. Heel mooi gezegd in Hosea 10, 12: ‘Zaait in gerechtigheid, oogst in liefde, ontgint u nieuw land’. Deze tekst brengt de Talmoed traditioneel in verband met repentance, berouw. Een ander citaat in deze context, Ez. 18, 31: ‘Werpt alle overtredingen die gij begaan hebt, van u weg, en vernieuwt uw hart en uw geest’. En hoe ontzettend raak is deze uit Jer. 4, 14: ‘Reinig uw hart van boosheid, Jeruzalem, opdat gij behouden wordt; hoelang zullen in uw binnenste uw zondige overleggingen verwijlen?’. Goed lezen: ‘in uw binnenste...’, helemaal in de kern van je beleven.

Iemand die mij de laatste maanden van dichtbij heeft meegemaakt, zei tegen me: ‘Je maakt één lang louteringsproces door’. Ik keek daarvan op, want zo had ik het nog niet bekeken. Iemand anders in mijn buurt maakt overigens ook een soortgelijk proces van loutering door, van zichzelf vinden, of hérvinden.

Repentance: terug naar het begin.